کد مطلب:148633 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:136
نظریه ی علامه طباطبایی در مورد آیه ی هلاکت
مرحوم علامه ی طباطبایی قدس سره پس از ذكر آیات فوق (آیه 190 تا 195 سوره ی بقره) می گوید:
«سیاق (اسلوب و طرز جمله بندی) این آیات پنجگانه دلالت می كند كه هر پنج آیه در یك دفعه نازل شده و یك هدف را تعقیب می نمایند و آن بیان جنگ برای اولین بار با مشركان مكه است.
و اینكه خداوند (در آیه 190 بقره) فرموده: «و قاتلوا فی سبیل الله؛ و در راه خدا با دشمن بجنگید»، اصل حكم جهاد را بیان می كند و اینكه (در همان آیه) می فرماید: «و لا تعتدوا، تجاوز از حد نكنید» به رعایت حدود و نظم، دستور می دهد.
و اینكه (در آیه 191) می فرماید: «و اقتلوهم...؛ و آنها را هر كجا یافتید بكشید.» بیانگر حد شدت عمل بر ضد مشركان است.
و اینكه (در همان آیه) می فرماید: «و لا تقاتلوهم عند المسجدالحرام؛ در نزد مسجدالحرام (كعبه) با آنها نجنگید.» بیانگر حد مكان جنگ است.
و اینكه (در آیه 193) می فرماید: «و قاتلوهم حتی لا تكون فتنة؛ و با آنها پیكار كنید تا فتنه باقی نماند.» بیانگر حد وقت و زمان جنگ است (كه تأخیر نیفتد.)
و اینكه (در آیه 194) می فرماید: «الشهر الحرام بالشهر الحرام؛ ماه حرام در برابر ماه حرام.» بیانگر تشریع قصاص و مقابله به مثل در جنگیدن و جهاد است كه اگر آنها حرمت ماههای حرام را نگه نداشتند و جنگیدند، شما نیز مقابله به مثل كنید.
و اینكه (در آیه 195) می فرماید: «و انفقوا؛ و انفاق كنید» حاكی از وجوب تهیه ی مقدمات مالی جنگ است و آن عبارت از انفاق برای فراهم نمودن تجهیزات و آمادگیها و وسایل جنگی است، بنابراین به نظر نزدیك می آید كه مجموع آیات پنجگانه مذكور، برای یك موضوع (جنگ با دشمن) نازل شده است.
و حرف «باء» در كلمه ی «بایدیكم» به اصطلاح ادبی، زائده است و برای تأكید آمده است و معنی آن این است: «دست های خودتان را به هلاكت نیفكنید.» و این آیه كنایه از نهی از بیهوده تلف كردن نیرو و قدرت است زیرا «ید» (دست) مظهر قدرت و نیرو است یعنی
قدرت خود را به هدر ندهید، و چه بسا گفته شده كه حرف «باء» برای «سببیت» است و به اصطلاح ادبی، مفعول جمله لا تلقوا، حذف شده، در این صرت معنی آیه چنین است، «خودتان را با دستهای خودتان به هلاكت نیفكنید.»
مرحوم علامه طباطبائی قدس سره پس از این بیان می گوید:
كلام (در نهی از القاء در هلاكت)، مطلق است و منظور از آن، نهی از هر چیزی از افراط و تفریط است كه موجب هلاكت می شود، چنانكه بخل و انفاق نكردن مال، هنگام جنگ و جهاد، موجب به هم پاشیدگی نیرو و نابودی قدرت می گردد و در نتیجه لشكر اسلام در پرتگاه هلاكت قرار می گیرد، زیرا دشمن بر او پیروز می شود، همین طور زیاده روی و اسراف در انفاق مانند انفاق همه ی اموال، موجب فقر و درماندگی خواهد شد كه این دو موجب انحطاط در زندگی و از میان رفتن آبرو خواهد گردید.» (پایان گفتار علامه ی طباطبائی) [1] .
خلاصه ی سخن آنكه، آیه ی مذكور (آیه ی 195 بقره) بیشتر ناظر به تصرف در مال و ثروت است، چنانكه اكثر مفسران در تفاسیر خود همین مطلب را گفته اند و روایتی كه از امام صادق علیه السلام نقل شده (و قبلا ذكر شد) بر همین مطلب دلالت دارد.
«سیاق (اسلوب و طرز جمله بندی) این آیات پنجگانه دلالت می كند كه هر پنج آیه در یك دفعه نازل شده و یك هدف را تعقیب می نمایند و آن بیان جنگ برای اولین بار با مشركان مكه است.
و اینكه خداوند (در آیه 190 بقره) فرموده: «و قاتلوا فی سبیل الله؛ و در راه خدا با دشمن بجنگید»، اصل حكم جهاد را بیان می كند و اینكه (در همان آیه) می فرماید: «و لا تعتدوا، تجاوز از حد نكنید» به رعایت حدود و نظم، دستور می دهد.
و اینكه (در آیه 191) می فرماید: «و اقتلوهم...؛ و آنها را هر كجا یافتید بكشید.» بیانگر حد شدت عمل بر ضد مشركان است.
و اینكه (در همان آیه) می فرماید: «و لا تقاتلوهم عند المسجدالحرام؛ در نزد مسجدالحرام (كعبه) با آنها نجنگید.» بیانگر حد مكان جنگ است.
و اینكه (در آیه 193) می فرماید: «و قاتلوهم حتی لا تكون فتنة؛ و با آنها پیكار كنید تا فتنه باقی نماند.» بیانگر حد وقت و زمان جنگ است (كه تأخیر نیفتد.)
و اینكه (در آیه 194) می فرماید: «الشهر الحرام بالشهر الحرام؛ ماه حرام در برابر ماه حرام.» بیانگر تشریع قصاص و مقابله به مثل در جنگیدن و جهاد است كه اگر آنها حرمت ماههای حرام را نگه نداشتند و جنگیدند، شما نیز مقابله به مثل كنید.
و اینكه (در آیه 195) می فرماید: «و انفقوا؛ و انفاق كنید» حاكی از وجوب تهیه ی مقدمات مالی جنگ است و آن عبارت از انفاق برای فراهم نمودن تجهیزات و آمادگیها و وسایل جنگی است، بنابراین به نظر نزدیك می آید كه مجموع آیات پنجگانه مذكور، برای یك موضوع (جنگ با دشمن) نازل شده است.
و حرف «باء» در كلمه ی «بایدیكم» به اصطلاح ادبی، زائده است و برای تأكید آمده است و معنی آن این است: «دست های خودتان را به هلاكت نیفكنید.» و این آیه كنایه از نهی از بیهوده تلف كردن نیرو و قدرت است زیرا «ید» (دست) مظهر قدرت و نیرو است یعنی
قدرت خود را به هدر ندهید، و چه بسا گفته شده كه حرف «باء» برای «سببیت» است و به اصطلاح ادبی، مفعول جمله لا تلقوا، حذف شده، در این صرت معنی آیه چنین است، «خودتان را با دستهای خودتان به هلاكت نیفكنید.»
مرحوم علامه طباطبائی قدس سره پس از این بیان می گوید:
كلام (در نهی از القاء در هلاكت)، مطلق است و منظور از آن، نهی از هر چیزی از افراط و تفریط است كه موجب هلاكت می شود، چنانكه بخل و انفاق نكردن مال، هنگام جنگ و جهاد، موجب به هم پاشیدگی نیرو و نابودی قدرت می گردد و در نتیجه لشكر اسلام در پرتگاه هلاكت قرار می گیرد، زیرا دشمن بر او پیروز می شود، همین طور زیاده روی و اسراف در انفاق مانند انفاق همه ی اموال، موجب فقر و درماندگی خواهد شد كه این دو موجب انحطاط در زندگی و از میان رفتن آبرو خواهد گردید.» (پایان گفتار علامه ی طباطبائی) [1] .
خلاصه ی سخن آنكه، آیه ی مذكور (آیه ی 195 بقره) بیشتر ناظر به تصرف در مال و ثروت است، چنانكه اكثر مفسران در تفاسیر خود همین مطلب را گفته اند و روایتی كه از امام صادق علیه السلام نقل شده (و قبلا ذكر شد) بر همین مطلب دلالت دارد.
[1] الميزان، ج 2، ص 64 -60.